به گزارش راه شلمچه، شبهه؛ وقتی زن و مرد در انسانیت و در ارتباط و انس با خدا برابر و یکسان هستند، چرا حجاب برای زن باید اجبار شود ولی برای مرد نه؟ اجبار کردن حجاب برای زنان، ظلم در حق زن است و خداوند در حق کسی ظلم نمی‌کند، لذا حجاب اجباری نیست و فقط مفید است. هر‌کس خواست انجام می‌دهد و هر‌کس نخواست نمی‌دهد. آیا این استدلال به قرآن درست است؟
پاسخ: حجاب به معنای پوشاندن بدن از نگاه دیگران اولاً اختصاصی به بانوان ندارد و شامل مردان نیز می‌شود؛ ثانیاً این وجوب مختص به دین اسلام نیست و در همه ادیان آسمانی حجاب واجب است؛(۱) ثالثاً خداوند حجاب را واجب کرده است و وجوب چیزی غیر از اجبار بر آن چیز است؛ رابعاً هر اجباری ظلم نیست؛ خامساً مطابق قرآن مردم در مسائل دینی حق انتخاب ندارند و اموری همچون دوست داشتن یا نداشتن آنها، اصلاً مطرح نیست، چون صاحب دین و قانون‌گذار، خداوند است.
تفاوت اجبار با وجوب
نباید وجوب چیزی را به معنای اجباری بودن آن دانست. وجوب کاری همچون حجاب در اسلام یعنی خداوند حکیم و دانا که آفریدگار ما است، در حق ما مهربان‌تر از مادر است و بهتر از هرکسی ما را می‌شناسد و صلاح و مصلحت ما را می‌خواهد، از ما خواسته است که این کار را با اختیار خودمان حتماً‌حتماً انجام دهیم و به هیچ‌وجه آن را ترک نکنیم؛ چرا که اگر عالمانه و عامدانه آن را ترک کنیم، عواقب بدی در دنیا یا آخرت یا در هر دو جا، در انتظارمان خواهد بود؛ اما اجبار یعنی مثلاً دست و پای کسی را بگیرند و بدون اینکه خودش بخواهد در دهان او آب بریزند. مطابق قرآن‌کریم ما در اسلام واجب و حرام داریم اما اجبار نداریم: «ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس!»(۲) پیام آیه این است که ما راه را به او نشان دادیم و بقیه‌اش به خودش بستگی دارد؛ یا سپاسگزار خواهد بود و از راه حق پیروی می‌کند و سعادتمند می‌شود، یا با ناسپاسی به دنبال راه باطل می‌رود و خودش را بدبخت می‌کند.
ادله قرآنی وجوب حجاب
دست‌کم در دو آیه قرآن به وجوب حجاب برای زنان اشاره شده است:
وجوب خمار
در آیه 31 سوره نور خداوند «خِمار» را برای زنان واجب کرده است: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ... ؛ و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را ازآنچه حرام است فروبندند و شرمگاه خود را حفظ کنند و زینت خود را مگر مقداری که [در دستان یا گردی صورت] پیداست آشکار نکنند و مقنعه‌های خود را به روی گریبان‌هایشان بیندازند و زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان...
در این آیه دو کلمه مهم است:
1. «لْیَضْرِبْنَ»: این کلمه در زبان عربی فعل امر و فرمان و به معنای این است که انجام این کار واجب و بایسته است و هرگز نباید ترک شود.
2. «خُمُرِهِنَّ»: این کلمه در زبان عربی جمع «خِمار» و به معنای پوشش سر، روسری و مقنعه است.(۳) زنان عرب سرشان را می‌پوشاندند و به خاطر همین نیازی نبود که در این زمینه به آنها تذکری داده شود؛ اما دو طرف روسری را به پشت سرشان می‌انداختند و درنتیجه، گردن و تخت سینه‌شان آشکار بود. خداوند در این آیه به آنها دستور می‌دهد که دو طرف روسری‌تان را بر روی سینه‌تان بیندازید تا گردن و تخت سینه شما نیز پوشیده شود.(4)
وجوب جلباب
در آیه 59 سوره احزاب خداوند «جِلباب» را برای زنان واجب کرده است: یا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ اَلْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ... ؛ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و همسران کسانی که مؤمن هستند بگو: چادرهایشان را بر خود فرو پوشند. کلمه «جَلاَبِیب» در زبان عربی جمع «جِلباب» است. این کلمه به معنای پوششی است که سرتاسر بدن را می‌پوشاند(۵) و مصداق امروزی آن چادر است. بنابراین، مطابق این دو آیه قرآن‌کریم، بر زنان واجب است که هم از روسری استفاده کنند و سر، گردن و سینه خود را بپوشانند و هم یک پوشش سرتاسری مثل چادر داشته باشند که همه بدن آنها را بپوشاند؛ تنها مقداری که پوشاندن آن واجب نیست گردی صورت و دو دست است.
اشتراک زنان و مردان در وجوب حجاب
برخلاف تصور غالب مردم، وجوب حجاب اختصاصی به زنان ندارد و مردان نیز باید آن را رعایت کنند؛ تنها تفاوت این است که با توجه به اختلاف زن و مرد در نوع خلقت، مقدار حجاب زنان بیشتر از حجاب مردان و همچنین مهمتر است. با توجه به اینکه اکثریت قریب به‌اتفاق مردان در صدر اسلام و زمان نزول قرآن و صدور روایات، حجابی که بر آنها واجب بوده را رعایت می‌کرده‌اند، شاهد این هستیم که کمتر درباره آن در آیات و روایات بحث شده است. چنان‌که حجاب زنان نیز درگذشته، در همه جوامع، اعم از اسلامی و غیر‌اسلامی، امری رایج بوده و به‌خاطر همین، تنها در دو آیه از آیات قرآن به این مسئله پرداخته‌شده است.
آیا حجاب اجباری ظلم به زنان است؟
اینکه گفته شود اجبار حجاب ظلم بر زنان است، اصلاً صحیح نیست؛ زیرا همان‌طور که گذشت اولاً وجوب چیزی، به معنای اجبار آن نیست؛ ثانیاً حجاب مختص به زنان نیست و بر مردان هم واجب است؛ ثالثاً در همه کشورهای دنیا قوانین و خط قرمزهایی وجود دارد که شهروندان موظفند آنها را رعایت کنند؛ به‌گونه‌ای که اگر شهروندی نخواهد آنها را مراعات کند، به شیوه‌های مختلفی همچون جریمه، محرومیت از برخی از امتیازات و امکانات و حتی زندان، او را مجبور به رعایت آن قوانین می‌کنند. آیا در این صورت می‌توان گفت: حکومت‌ها به چنین شهروندانی ظلم می‌کنند؟ خیر بلکه اگر با افراد متخلف و قانون‌شکن برخورد نشود، ظلم به شهروندانی است که قانون را رعایت می‌کنند.
آیات حجاب شرعی، اختیاری و دلبخواهی است؟
خداوند در قرآن‌کریم فرموده است: «و پروردگارت آنچه را بخواهد می‌آفریند و برمی‌گزیند، برای آنان اختیاری نیست.»(6)
خداوند هرچند ما را مختار آفریده است و به‌خاطر همین اختیار هم باید پاسخگوی کارهایمان باشیم؛ اما مطابق این آیه شریفه، مختار بودن ما بدین معنا نیست که عمل به احکام شرعی دلبخواهی و مبتنی‌بر میل و خواسته ما باشد. هرکسی دوست داشت انجام دهد و هرکسی دوست نداشت انجام ندهد. بلکه شرعاً بر همه ما واجب است که واجبات را انجام دهیم و از محرمات کناره‌گیری کنیم و نباید فراموش کنیم که در صورت مخالفت با احکام الهی، دچار گناه شده و اگر توبه نکنیم، سزاوار عذاب خواهیم شد.
نتیجه:
1. نه وجوب چیزی به معنای اجباری بودن آن است و نه هر اجباری، ظلم و ستم است. در دو آیه قرآن به وجوب حجاب برای زنان اشاره شده است. خداوند در آیه 31 سوره نور به زنان دستور داده که دو طرف روسری‌شان را بر روی سینه‌شان بیندازند تا گردن و تخت سینه‌شان نیز پوشیده شود. در آیه 59 سوره احزاب پوششی سرتاسری که مصداق امروزی آن چادر است، واجب شده است.
2. وجوب حجاب اختصاصی به زنان ندارد و مردان نیز باید آن را رعایت کنند؛ البته مقدار حجاب زنان بیشتر از مردان و همچنین مهمتر است. در همه کشورهای دنیا قوانینی وجود دارد که شهروندان موظفند آنها را رعایت کنند؛ وگرنه حکومت‌ها متخلفان را مجبور به رعایت آن قوانین می‌کنند.
3. هرچند خداوند ما را مختار آفریده است، اما اختیار ما بدین معنا نیست که عمل به احکام شرعی دلبخواهی و مبتنی‌بر میل و خواسته ما باشد.
برای مطالعه بیشتر:
- مقاله «وجوب حجاب، حکمی فردی با آثار اجتماعی»، اثر معصومه ایمنی، محمدکاظم رحمان‌ستایش و احمد باقری.
پی‌نوشت‌ها:
۱. برای نمونه در کتاب مقدس مسیحیان، سفر اول قرنتیان، بخش 11، عبارت 6 آمده است: «اگر زنی سر خود را نمی‌پوشاند، پس اصلاً موهای خود را بچیند؛ و اگر برای زن شرم‌آور است که موهایش را بچیند یا بتراشد، پس باید سر خود را بپوشاند.»
۲. انسان، آیه 3.
۳. نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، حاشیه‌نویس: عبدالمنعم خلیلابراهیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، 1421 ق، ج3، ص 93؛ طوسى، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح: احمد حبیب عاملی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ج7، ص 430.
۴. فراء، یحیى بن زیاد، معانى القرآن، محقق: محمدعلى نجار و احمد یوسف نجاتى، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1980 م، ج2، ص 249.
۵. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ ق، ج ۱۱، ص ۶۵.
۶. قصص، آیه 68.
* هادی غلامرضائی
